Pretty Brilliant: vrouwelijke kunstenaars in de archieven van het RKD

Pretty Brilliant

De Pretty Brilliant-serie vormt de hoognodige aanvulling op de tot nu toe, voornamelijk vanuit mannelijk perspectief beschreven kunstgeschiedenis. De drie delen kunnen als een bron en inspiratie dienen voor curatoren, kunsthistorici, docenten en andere professionals in het kunsthistorische werkveld. Het eerste deel, gepubliceerd in 2020, was al snel uitverkocht en kreeg lovende recensies. Het komende nummer is opgedragen aan kunstenaars die alternatieve manieren van leven onderzochten. Aan hen die een leven van expressie opzochten aan de randen van de wereld, buiten de centra van de macht.

Bijdrage van het RKD

Het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis beheert een unieke analoge en digitale rijkscollectie – kunstbibliotheek, kennis, literatuur, (beeld)documentatie, databases en archieven – op het gebied van Nederlandse kunst in internationale context. Vrouwelijke kunstenaars hebben daarbij de aandacht: van de meer dan 250.000 kunstenaars in de database is bijna een vijfde vrouw. En van de circa 400 archieven die het RKD beheert, is een kwart afkomstig van vrouwen en kunstenaarsbewegingen waarin vrouwen actief waren. De komende jaren intensiveert het RKD het onderzoek naar de rol van vrouwen in de kunstwereld. Voor Pretty Brilliant vroeg See All This aan Kriszti Vákár, conservator moderne en hedendaagse kunst bij het RKD, onderzoek te doen naar vrouwelijke kunstenaars. Ze dook in de databases en archieven van het RKD en selecteerde voor See All This bijna dertig Nederlandse, vrouwelijke kunstenaars die iedereen zou moeten leren kennen, onder wie Lotti van der Gaag, Charley Toorop en Lou Loeber.

Lotti van der Gaag

Lotti van der Gaag (1923-1999) was pionier voor de moderne Nederlandse beeldhouwkunst. Haar beelden waren niet gebaseerd op het klassieke model van de gesloten menselijke figuur. Ze werkte vanuit haar eigen verbeelding en maakte fantasiefiguren van klei. Na een opleiding aan de Haagse Vrije Academie ging ze in 1950 naar Parijs, waar ze zich vestigde in het fabriekspand aan de rue Santeuil, waar ook Karel Appel en Corneille hun atelier hadden. In Parijs volgde ze beeldhouwlessen van Ossip Zadkine. Onder diens invloed evolueerden haar plastieken van kleine compacte figuren van klei naar meer open monumentale constructies met bijzonder krachtige vormen in de ruimte. Hoewel haar werk nauw aansloot bij de kunst van de Cobraleden en ze geregeld met hen exposeerde, is ze nooit lid geworden van deze avant-gardebeweging. Lotti van der Gaag heeft altijd een eigen onafhankelijke koers gevaren. Het RKD heeft een indrukwekkende serie kunstenaarsportretten van Van der Gaag in haar Parijse tijd, gemaakt door Marianne Dommisse en Cor Dekkinga.

Charey Toorop

Charley Toorop (1891-1955) is vooral bekend van haar grote krachtige (zelf)portretten. In haar jeugd schilderde ze met haar beroemde vader Jan Toorop en ontwikkelde ze als autodidact een eigen realistische stijl. Door haar vader kwam ze al op vroege leeftijd in contact met avant-garde kunstenaars en ze exposeerde met grote namen als Cézanne, Picasso en Braque. Naast portretten schilderde ze stillevens, stadsgezichten en landschappen, met gebruik van krachtige kleuren en sterk aangezette lijnen. Ze koos haar eigen weg in het leven, waarin schilderen op nummer één stond. Mannen en de zorg voor haar kinderen waren daaraan ondergeschikt, wat blijkt uit haar uitspraak: ‘Het is altijd weer dat: strijd tusschen vrijen en werken. Samen gaat haast niet – bij mij tenminste; strijd tusschen vrouw zijn en scheppende werken.’ Het RKD bezit haar archief, met onder andere correspondentie van Mondriaan, een portretfoto gemaakt door Man Ray en diverse familiealbums met biografische foto’s. Daarnaast zijn ruim 300 brieven van Charley Toorop aan Kunsthandel G.J. Nieuwenhuizen Segaar te raadplegen via de website van het RKD.

Lou Loeber

Lou Loeber (1894-1983) groeide op in een welgestelde liberale, sociaal bewogen en kunstminnende familie. Ze volgde een opleiding aan de Rijksakademie in Amsterdam. Lou Loeber maakte landschappen, stadsgezichten, fabrieken, menselijke figuren en stillevens. Haar werk wordt in de loop der jaren onder invloed van De Stijl en Mondriaan gestileerder. Volgens Loeber moest kunst een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een socialistische samenleving. Als socialiste wilde ze kunst toegankelijk maken voor ‘het volk’: ze koos ervoor om in haar werk de werkelijkheid te vereenvoudigen en te abstraheren. Haar landschappen en objecten bestaan uit sterk omlijnde vlakken met felle kleuren. Om haar werk betaalbaar te maken besloot ze haar schilderijen te vermenigvuldigen om de prijs laag te houden. Het RKD beheert het archief van Lou Loeber met correspondentie en het typoscript van haar autobiografie uit 1980.

See All This #28, Winter 2022/2023: Pretty Brilliant women in the arts vol. II ligt in de winkel vanaf 2 december.