RKD Netherland Institute for art History
De afgelopen twee jaar werkten het Rubenianum/Onderzoeksinstituut voor Vlaamse kunst van de 16de en 17de eeuw en de KBR (Koninklijke Bibliotheek van België) aan de selectie van zeventiende-eeuwse tekeningen in Vlaanderen, die het verdienen om als topstuk te worden aangemerkt. Zij deden dat in opdracht van de Vlaamse Topstukkenraad. Het gaat vooral om bladen uit museale collecties en archieven, maar ook uit privéverzamelingen. Hoewel de officiële erkenning van de topstukken door de Vlaamse overheid nog moet plaatsvinden, zijn 109 topstukwaardige tekeningen nu alvast ingevoerd in de database RKDimages. Het Rubenianum draagt aan de database bij in het kader van de langlopende samenwerking met het RKD.
Dit project is uitgevoerd in het kader van het Vlaamse Topstukkendecreet uit 2003, dat roerend cultureel erfgoed met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis beschermt voor de toekomst. Werken die op de Topstukkenlijst staan, komen in aanmerking voor een gesubsidieerde conservering en restauratie en mogen Vlaanderen alleen verlaten na voorafgaande toestemming. Vanuit de KBR leidde tekeningenexpert Sarah Van Ooteghem het project. Samen met twee medewerkers van het Rubenianum doorkruiste ze Vlaanderen om in allerlei collecties tekeningen te bestuderen.
Het gaat bij de tekeningen die nu zijn ingevoerd in RKDimages zowel om losse bladen als om groepen tekeningen en albums. Uiteraard zijn de grote barokmeesters Rubens, Jordaens en Van Dyck vertegenwoordigd, maar ook tientallen andere, Vlaamse kunstenaars en buitenlandse meesters, zoals Jan I Brueghel, Abraham van Diepenbeeck, Erasmus II Quellinus en Cornelis Bega.
Zowel in kwaliteit als in kwantiteit vormt de kunstproductie in Vlaanderen in de zeventiende eeuw een absoluut hoogtepunt. Toch zijn tekeningen uit die periode over het algemeen minder goed ontsloten en bestudeerd. Het topstukkenproject leidde tot enkele interessante vondsten, waaronder de ontdekking van een tot nu toe onbekend blad toegeschreven aan Lucas Vorsterman (1595/96-1674/75), dat de schakel vormt tussen Rubens’ verloren portret van Isabella d’Este naar Titiaan en een prent naar dit schilderij. Ook drie lang verloren gewaande Romeinse schetsboekjes van Pieter Verbruggen II (1648-1691), telg uit een beroemd Antwerps beeldhouwersgeslacht, gelden als een hoogtepunt. Deze schetsboekjes werden al in 2018 aangekocht door de Vlaamse Overheid en in langdurige bruikleen gegeven aan Museum Plantin-Moretus, waar ze een belangrijke rol vervullen binnen de indrukwekkende collectie Vlaamse beeldhouwerstekeningen.
In 2019 begon Sarah Van Ooteghem vanuit het Rubenianum aan een nieuw project, opnieuw in opdracht van de Topstukkenraad: het samenstellen van een lijst van zestiende-eeuwse tekeningen in Vlaams bezit die bijzondere bescherming verdienen. Ook deze tekeningen zullen op korte termijn worden ontsloten via RKDimages.