Alweer Rembrandt?!

juli 2019 - januari 2020

Naar aanleiding van zijn 350ste overlijdensjaar staat Rembrandt in 2019 opnieuw volop in de aandacht. Maar sinds wanneer is Rembrandt eigenlijk zo populair? Met de kleine presentatie Alweer Rembrandt?! - Ontstaan van een volksheld in de negentiende eeuw toont het RKD uit eigen collectie foto's, publicaties en archiefstukken rond belangrijke momenten in de Rembrandtgeschiedenis.

'Met de laatste Rembrandtspeech
klim ik op m'n Rembrandtfiets;
Ontsteek aan m'n Rembrandtlantaren
één van m'n Rembrandtsigaren;
Rembrandtpet op Rembrandtlokken,
aan m'n kuiten Rembrandtsokken.'

Rembrandt vs Rubens

Dit rijmt de tekenaar Albert Hahn bij een spotprent naar aanleiding van de feesten bij de viering van het 300ste geboortejaar van Rembrandt in 1906. Die ongekende populariteit van Rembrandt ontstaat in de negentiende eeuw, wanneer hij naar voren geschoven wordt als onze nationale trots. Nadat België zich heeft afgescheiden van Nederland, is de behoefte in beide landen om de afzonderlijke geschiedenis te profileren groot. Men zoekt naar eigen helden. Zo wordt in België een standbeeld voor hún grote kunstenaar Peter Paul Rubens opgericht. In Nederland wordt geopperd om voor onze Rembrandt hetzelfde te doen. De onthulling van het beeld, op wat nu het Rembrandtplein heet, is een waar volksfeest en gaat gepaard met muziekuitvoeringen, huldeblijken en een hoop merchandise. Rembrandt is voor iedereen!

Groeiende kennis

In de negentiende eeuw wordt langzamerhand een meer wetenschappelijke basis gelegd voor de kennis over Rembrandt. Het onderzoek ontwikkelde van het optekenen van anekdoten over zijn leven naar een steeds meer feitelijke aanpak. In 1810 al verschijnt de eerste beredeneerde catalogus van de etsen van Rembrandt. En mondjesmaat worden in de loop van de eeuw archiefstukken ontdekt, onder andere door de Amsterdamse archivaris Pieter Scheltema, die door al zijn gesnuffel in archieven de bijnaam 'Piet Perkament' krijgt.

Aan het einde van de negentiende eeuw vergroten Abraham Bredius en Cornelis Hofstede de Groot de kennis over zijn kunst aanmerkelijk, wat in 1898 mede resulteert in de eerste tentoonstelling in Nederland gewijd aan één enkele oude meester. Daarvoor wordt alles uit de kast gehaald. Zelfs de Nachtwacht wordt, begeleid door een comité van besnorde hoge heren, overgebracht naar de expositiezaal van het Stedelijk Museum. Foto's van het transport van dit beroemde stuk door Amsterdam zijn te zien op de tentoonstelling. Ook toont Alweer Rembrandt?! diverse spotprenten, prachtuitgaven en unieke stukken uit de collectie van het RKD.

Links: Anoniem, Huldiging bij Rembrandtstandbeeld door kunstenaars van Arti et Amicitiae, spotprent uit De ware Jacob, 14 juli 1906, collectie RKD.
Rechts: Anoniem, Transport van de Nachtwacht over het Museumplein, daglichtcollodiumzilverdruk, 1898, archief Hofstede de Groot, collectie RKD.