Middeleeuwse miniaturen van Byvanck naar RKD

Verluchte handschriften – met de hand geschreven en versierde boeken uit de middeleeuwen – zijn vaak kostbaar uitgevoerd en voorzien van geschilderde en getekende voorstellingen. Het Nederlandse erfgoed aan verluchte handschriften is beschreven in de Byvanckdatabase, die door onderzoekers van Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap werd opgebouwd. Het RKD gaat deze schat aan materiaal online toegankelijk maken en inhoudelijk verrijken. Daarmee wordt tevens een stevig fundament gelegd voor een fonkelnieuw aandachtsgebied van het RKD: de middeleeuwse boekverluchting van de Nederlanden.

Byvanckdatabase

De Byvanckdatabase ontsluit meer dan 4000 verluchte handschriften. Bijna alle (circa 3000) verluchte handschriften in Nederlandse collecties zijn er in beschreven. Vele daarvan zijn ooit vervaardigd binnen de huidige landsgrenzen en daarnaast worden in Nederland rijk verluchte handschriften uit de Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk, Italië en andere landen bewaard. Verder bevat de Byvanckdatabase zo veel mogelijk handschriften in buitenlandse collecties, waarvan bekend is dat ze in de Noordelijke Nederlanden (ongeveer het huidige Nederland) werden geproduceerd. Daarmee is Nederland het enige land ter wereld dat beschikt over een zo compleet mogelijk overzicht van zijn middeleeuwse boekschilderkunst.

Boekverluchting in RKD Explore

Niet alleen de handschriften zelf zijn in de database beschreven, maar ook de daarin opgenomen voorstellingen: van bladgrote miniaturen tot de kleinere illustraties in de marges. Miniaturen in verluchte handschriften zijn in veel grotere aantallen bewaard gebleven dan bijvoorbeeld middeleeuwse schilderijen. Dankzij de integratie van de Byvanckdatabase in RKD Explore worden de voorstellingen opgenomen binnen het grote geheel van de kunstgeschiedenis van de Nederlanden. Aangezien verluchte handschriften bovendien relatief goed zijn te lokaliseren en te dateren, ontstaat een up-to-date en toekomstgericht onderzoeksinstrument voor multidisciplinair onderzoek naar relaties tussen de boekverluchting en andere kunstvormen.

Medieval Dutch Manuscript Illumination

Onderdeel van dit RKD-project is het ontwerpen en lanceren van een kunsthistorisch internetportaal, Medieval Dutch Manuscript Illumination (MDMI), voor alle wetenschappelijke informatie en kennis over Noord-Nederlandse boekverluchting. Daarin kan op den duur iedereen – van gespecialiseerde onderzoeker tot belangstellende – informatie op passend niveau vinden. In samenwerking met de KB – nationale bibliotheek, eCodicesNL en de openbare Bibliotheek Rotterdam zal worden onderzocht wat de beste manier is om MDMI duurzaam te verbinden met andere initiatieven op het gebied van de digitale ontsluiting van middeleeuwse handschriften. Daartoe zal een selectie van twintig verluchte handschriften uit de Rotterdamse collectie volledig worden gedigitaliseerd en aan de wetenschap en het bredere publiek worden gepresenteerd.

Het project Middeleeuwse miniaturen van Byvanck naar RKD (2022-2025) wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van Stichting Pica, het Prins Bernhard Cultuurfonds (met name het Atelierpraktijken Fonds), Stichting Art, Books & Collections, het Hendrik Muller Fonds, Stichting Zabawas en een particuliere schenker. Stichting Dioraphte maakte het voorbereidingsproject Middeleeuwse miniaturen in de 21ste eeuw mogelijk, dat van februari t/m juni 2021 werd uitgevoerd in opdracht van Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap.

Projectpartners: Stichting Alexander Willem Byvanck Genootschap, eCodicesNL, Bibliotheek Rotterdam