RKD Netherland Institute for art History
Een binnenhofje in Haarlem, een visverkoopster, bloemstillevens, karakteristieke portretten van zowel mens als dier, landschappen en werk naar zeventiende-eeuwse meesters: Wybrand Hendriks (1759-1831) schilderde het allemaal. Bijna ieder denkbaar genre kwam voorbij, iets wat zijn tijdgenoten hem zelden nadeden. Toch houdt het daar niet op. Hendriks was niet alleen kunstenaar, maar ook conservator van de kunstcollectie van Teylers Museum. Hij woonde als zogeheten ‘kastelein’ naast het museum in het Pieter Teylers Huis en had er zijn atelier. Zo kon hij het beheren van de collectie combineren met zijn werk als kunstenaar. Hendriks diende de collecties te onderhouden en waar nodig te restaureren. Daarnaast mocht hij werk aankopen. Zijn belangrijkste aanwinst is een groep Italiaanse tekeningen met werk van Rafael en Michelangelo, deels afkomstig uit het bezit van koningin Christina van Zweden.
Hendriks verbeeldde het Haarlemse eigentijdse straatleven met de dienstmeiden, krantenjongens, wandelaars en vissersvrouwen. Deze inkijk op het dagelijks leven rond 1800 maakt dat Hendriks ‘chroniqueur van zijn tijd’ wordt genoemd. Zelfs de huiskat van Pieter Teylers Huis zou op enkele van zijn tekeningen figureren. Naast deze alledaagse taferelen tekende Hendriks geregeld de patriottenstrijd en het economische verval van de late achttiende eeuw. Toen in de loop van de achttiende eeuw de economie in het gewest Holland stagneerde en een fikse recessie intrad, groeide de kritiek op het landsbestuur. In 1786 escaleerden de politieke spanningen, waarna de situatie uitliep op een burgeroorlog tussen prinsgezinden en patriotten. In Haarlem nam het stadsbestuur, voornamelijk bestaande uit patriotgezinde regenten, het besluit om de schutterij te reorganiseren. Hendriks was getuige van de beëdiging van de nieuwe schutterij, het excercitiegenootschap Pro Aris et Focis, en maakte hiervan een tekening. Zijn politieke tekeningen werden in druk gebracht en verspreid en bepaalden het beeld van de patriottische revolutie in Haarlem.
Een ander facet van het veelzijdige oeuvre van Hendriks zijn werken geïnspireerd op zeventiende-eeuwse kunstenaars zoals Jan de Bray, Pieter de Hoogh, Johannes Vermeer en vooral zijn stadsgenoot Frans Hals. In sommige gevallen gaat het om kopieën, uitgevoerd op doek en papier. Hendriks liet zich echter ook dikwijls inspireren door onderdelen uit schilderijen van zijn zeventiende-eeuwse voorgangers te gebruiken. Het huzarenstukje op dit gebied is Hendriks’ Melkmeisje, een zogeheten ‘emulatie’ op het origineel van Johannes Vermeer. Emuleren houdt in dat de ene kunstenaar de ander probeert te overtreffen, bijvoorbeeld door te pogen om het kleurgebruik, de voorstelling of de stofuitdrukking te verbeteren.
In het najaar van 2023 opent in Teylers Museum een tentoonstelling over het leven en werk van Wybrand Hendriks. Hiervoor is nieuw onderzoek naar Hendriks gedaan door kunsthistorici en conservatoren verbonden aan Teylers Museum. Aan het RKD is vervolgens gevraagd om het nieuwe onderzoek op te nemen in de database RKDimages. Berber Kommerij had binnen het RKD de taak om kunstwerken die door de onderzoekers van Teylers Museum aan het licht waren gebracht, of waarover verdere informatie bekend was geworden, in te voeren in de database.
Momenteel is Hendriks met 243 kunstwerken goed vertegenwoordigd. Het gaat hierbij niet alleen om schilderijen; meer dan de helft van het ingevoerde werk betreft tekeningen. Werken van Wybrand Hendriks zijn te zien in de vaste opstelling van Teylers Museum. Bovendien is het onlangs gerenoveerde Pieter Teylers Huis te bezoeken. Het pand is teruggebracht in de achttiende-eeuwse stijl, waardoor het lijkt alsof Hendriks er vandaag de dag nog rondloopt. Ontdek het oeuvre van Wybrand Hendriks in RKDimages.
Berber Kommerij was stagiaire van november 2021 tot maart 2022 op het RKD onder begeleiding van Eva Geudeker. Berber studeert Kunstgeschiedenis (BA) aan de Universiteit Leiden.