Archief Jo Zwartendijk

Rotterdamse kunsthistorica

De Rotterdamse Jo Zwartendijk volgde na de HBS voor meisjes een driejarige cursus over de geschiedenis van de schilderkunst aan de École du Louvre in Parijs. In haar tijd was het redelijk uitzonderlijk om als Nederlandse vrouw een kunsthistorische opleiding in het buitenland te volgen. En met succes, ze deed examen in 1913. Vanaf 1916 was Zwartendijk werkzaam als assistente bij Museum Boijmans in Rotterdam, waar ze in 1920 werd opgevolgd door Dirk Hannema. Vervolgens ging ze aan het werk bij het NRC, waar ze van 1920 tot 1938 werkte als medewerkster beeldende kunst. In de kunstrubriek schreef ze al die jaren recensies over de nieuwste tentoonstellingen en kunsthistorische publicaties. Verder was ze vanaf 1914 onder meer bestuurslid van de Rotterdamse Kunstkring en adviseur van het Nederlands Kunstverbond. Na Zwartendijks overlijden in 1938 werd er ter nagedachtenis aan haar het bronzen beeld Karyatide van Auguste Rodin aangeboden aan het bestuur van het Museum Boijmans. Het beeld bevindt zich nog altijd in de collectie van het museum.

Vrouw in de kunstwereld

Jo Zwartendijk behoorde tot de beperkte groep vrouwen die werkzaam waren in de Nederlandse kunstwereld van de vroege twintigste eeuw. Niet alleen genoot ze een bijzondere buitenlandse kunstopleiding, ook maakte zij als één van de eerste vrouwelijke kunsthistorici deel uit van belangrijke kunsthistorische organisaties als het Boijmans. Haar kritieken in het NRC speelden bovendien een aanzienlijke rol in de popularisering van beeldende kunst voor een groot publiek. Zwartendijk wordt daarom gezien als één van de belangrijkste vrouwen in het twintigste-eeuwse werkveld van de kunstkritiek, wat onder meer werd onderstreept door Yvette Marcus-de Groot in het boek Kunsthistorische vrouwen van weleer. De eerste generatie in Nederland voor 1921 uit 2003. In haar tijd was Zwartendijk ook bezig met de positie van vrouwen. Ze was docent en lid van de Soroptimisten, een vereniging die in het leven was geroepen om de rechten, de positie en het leven van meisjes en vrouwen te verbeteren op een internationale schaal.

Het archief van Zwartendijk

Het RKD verwierf het archief van Jo Zwartendijk in 2022, met dank aan haar nicht B.J. Zwartendijk, haar zoon Joost Govers en het Stadsarchief Rotterdam. Het archief heeft een omvang van een halve meter en bestaat onder andere uit eerbewijzen, foto’s, reisverslagen, manuscripten van al dan niet gepubliceerde teksten, albums met haar gepubliceerde artikelen, werkbetrekkingen bij Museum Boijmans, notitieboeken en aantekeningen gemaakt tijdens haar opleiding aan de École du Louvre en inventarisaties van de collecties van het Louvre. Momenteel wordt het archief verder bekeken en geïnventariseerd. Bij het RKD vormt dit archief van deze bijzondere kunsthistorica een waardevolle aanvulling op dat van haar vele mannelijke collega’s.