In de voetsporen van Herman Saftleven: De Utrechtse stadswaltekeningen
Een nieuwe RKD Study is gewijd aan meer dan 175 tekeningen die Herman Saftleven (1609-1685) maakte van de Utrechtse stadswallen. In de digitale publicatie zijn alle stadswaltekeningen uitvoerig beschreven en in context geplaatst. De RKD Study maakt deel uit van een groter RKD-project over kunstenaar Saftleven, ondersteund door de Vrienden van het RKD.
Herman Saftleven in Utrecht
De in Rotterdam geboren Herman Saftleven was een veelzijdig kunstenaar. Hij werd met name bekend met zijn schilderijen van heuvelachtige rivierlandschappen. Omstreeks 1632 vestigde hij zich in Utrecht, waar hij naast schilderijen ook veel tekeningen vervaardigde. Gewapend met tekenpapier en zwart krijt zwierf hij regelmatig over de Utrechtse stadswallen en langs de Stadsbuitengracht om zijn stad in beeld te brengen. In een periode van zo’n dertig jaar tekende hij meer dan 175 gezichten op, langs en vanaf de stadswal. Van geen andere stad in Nederland bestaat zo’n uitgebreide serie zeventiende-eeuwse tekeningen gerelateerd aan een stadsomwalling als van Utrecht.
RKD Study
Laurens Schoemaker, conservator historische topografie bij het RKD, doet al jarenlang onderzoek naar het werk van Herman Saftleven. Hij identificeerde alle muurtorens, poorten en stukken muur die Saftleven in zijn stadswaltekeningen vastlegde, en de standpunten vanaf waar hij heeft getekend. Eind 2022 schreef hij het boekje Wandelen over de Utrechtse stadswal. Tekeningen van toen en foto’s van nu, een uitgave van het RKD met een stadswandeling aan de hand van een selectie tekeningen. Met de komst van de RKD Study zijn alle Utrechtse stadswaltekeningen van Herman Saftleven beschreven en topografisch inzichtelijk gemaakt. Ter inleiding schreef Schoemaker twee hoofdstukken over de kunstenaar en de rol van Utrechtse motieven bij Saftleven en andere topografische kunstenaars. Dan volgt de catalogus van alle tekeningen met stadswalmotieven en een topografisch overzicht. Bouwhistoricus Frans Kipp schreef een bijdrage, waarin hij ingaat op de stadswaltekeningen als belangrijke historische bron voor bouwhistorisch onderzoek.
Cornelis van Hardenbergh
Het laatste hoofdstuk van de RKD Study, geschreven door RKD-conservator Jeroen Kapelle, gaat over de Utrechtse kunstenaar Cornelis van Hardenbergh (1755-1843). Deze tekenmeester had net als Saftleven een grote voorliefde voor de Utrechtse stadswallen, die in het begin van de negentiende eeuw in een ruïneuze staat verkeerden. Van Hardenbergh was gevoelig voor dit romantische beeld en maakte vele tekeningen en prenten van de stadsverdediging kort voordat die werd afgebroken. Tegenwoordig is Cornelis van Hardenbergh geen bekende naam meer, maar hopelijk brengt deze publicatie daar verandering in. Het Utrechts Archief toont t/m 14 juli tekeningen van Cornelis van Hardenbergh en andere negentiende-eeuwse kunstenaars op te tentoonstelling ‘De getekende stad’.