Vrouwelijke handelaars en verzamelaars in Nederland in kaart gebracht

Vrouwen in de kunst 

Sinds 2017 is Evelien de Visser werkzaam als conservator negentiende-eeuwse kunst bij het RKD. Ze is gespecialiseerd in de kunsthandel en verzamelgeschiedenis in Nederland ten tijde van de lange negentiende eeuw. De afgelopen tijd werkte De Visser met dank aan een NWO-Museumbeurs aan het onderzoeksproject Vrouwen in de kunst. Handelaars en verzamelaars in Nederland, 1870-1914. De focus was om vrouwen voor het voetlicht te brengen die bij objectgericht onderzoek door musea buiten schot zouden blijven. 

Inventarisatie van verzamelaars 

De Visser startte met een inventarisatie van vrouwelijke handelaars en verzamelaars aan de hand van bronnen bij het RKD. Ze onderzocht de kopers van aquarellen in het dagregister van de Haagse kunsthandel Goupil in de periode 1883-1916. Binnen het totaal van 6000 namen konden 114 unieke vrouwelijke kopers worden geïdentificeerd. Ook werd gekeken naar bruikleengevers in tentoonstellingscatalogi van de belangrijkste Nederlandse kunstenaarsverenigingen en kunsthandels in deze periode. Het betrof in totaal 5500 geëxposeerde kunstwerken en objecten, waarvan bijna 560 bruiklenen van vrouwelijke eigenaren. De meer dan 1000 vermeldingen van bestuurs- en commissieleden bij kunstenaarsverenigingen Pulchri Studio, de kunstacademie in Rotterdam en de Rotterdamsche Kunstkring leverde alleen bij de laatste vereniging enkele namen van vrouwen op, die een bestuursfunctie bekleedden.

Selectie 

Uit deze inventarisatie maakte De Visser een selectie van vijftig handelaars en verzamelaars, voor wie de gegevens werden ingevoerd in de RKDartists. In deze database is aanvullende biografische informatie te vinden, net als bronnen voor verder onderzoek en links naar andere deelcollecties van het RKD. Ook is een groot deel van de door deze vrouwen verhandelde en/of verzamelde kunstwerken ingevoerd in RKDimages. Daarmee zijn de resultaten van dit deel van het onderzoek voor een breed publiek toegankelijk gemaakt. De inventarisatie biedt bovendien talloze aanknopingspunten voor verder onderzoek, stages en afstudeerscripties. 

Individuele cases belicht 

Na de inventarisatie deed De Visser verdiepend onderzoek, waarin twee verzamelaars (Anna Christina van Zegwaard en Griettie Smith-van Stolk) en één kunsthandelaar (Helene Artz-Schemel) nader werden bestudeerd. De case study over Artz-Schemel vindt weerslag in een artikel dat in het voorjaar zal verschijnen. Bovendien leidde het onderzoek naar Helene Artz-Schemel en haar kunsthandel tot een samenwerking tussen het RKD en Museum Bredius, omdat de kunsthandel van Artz-Schemel huisde in het gebouw van het museum. De monografische studies over Van Zegwaard en Smith-van Stolk zullen eind 2024 verschijnen. Zij waren actief in dezelfde periode, maar bleken totaal verschillende verzamelaars te zijn. 

De andere helft 

Het onderzoek viel binnen de scope van het overkoepelende project De andere helft. Het aandeel van vrouwen in de Nederlandse kunstwereld, waarin de rol van vrouwen in de kunstwereld in de periode 1780-1980 wordt onderzocht. Het RKD zet de onderzoekslijn naar vrouwelijke verzamelaars bovendien voort in een tweejarig project getiteld Vrouwelijke verzamelaars in de kunst 1780-1980. De inventarisatie van Evelien de Visser zal aangevuld worden met namen van vrouwen die voorkomen in de omvangrijke collecties van het RKD, ditmaal kunsthandelarchieven en veilingcatalogi. De resultaten zullen worden gepubliceerd in de reeks van RKD Studies met daarin ten minste vijftig lemma’s over vrouwelijke verzamelaars.