Belangrijke archieven van kunstenaarsverenigingen worden gedigitaliseerd
Het RKD start met de digitalisering van verschillende archieven van Nederlandse kunstenaarsverenigingen uit de periode 1839-1950, waaronder het archief van de invloedrijke Amsterdamse Maatschappij Arti et Amicitiae dat vorig jaar werd geschonken aan het RKD. Dit digitaliseringsproject zal worden uitgevoerd in samenwerking met het Haags Gemeentearchief waar het archief van het Schilderkundig Genootschap Pulchri Studio is ondergebracht. De digitalisering vindt plaats in het kader van het landelijke conserveringsprogramma Metamorfoze, gericht op het behoud van papieren erfgoed.
Bekende kunstenaarsverenigingen
In respectievelijk 1839 en 1847 werden de kunstenaarsverenigingen Arti et Amicitiae in Amsterdam en Pulchri Studio in Den Haag opgericht. Deze verenigingen stelden zichzelf tot doel om de rol van de kunstenaar in Nederland te professionaliseren. Zij boden de mogelijkheid tot het exposeren en verkopen van kunstwerken en faciliteerden de verzending van werken naar buitenlandse tentoonstellingen. Dat was destijds van groot belang, omdat de professionele kunsthandel in Nederland nog in de kinderschoenen stond. Arti et Amicitiae en Pulchri Studio brachten kunstenaars en kunstkopers samen. Bijna elke kunstenaar in de negentiende en begin twintigste eeuw werd vroeg of laat lid van Arti et Amicitiae, van Barend Cornelis Koekkoek en Jozef Israëls tot Jan Sluijters en Piet Mondriaan. De schilders van de Haagse School konden op zowel nationale als internationale schaal profileren via het netwerk van Pulchri Studio.
2. Thorn Prikkertentoonstelling in Pulchri Studio, ca. 1930, Haags Gemeentearchief, archief Pulchri Studio
3. Commissie van Beheer over de Kunstzalen van Arti et Amicitiae: G. Poggenbeek, N. Bastert, F.M. Heyl, J.S.H. Kever en G.H. Breitner, 1893, foto, collectie RKD, archief Arti et Amicitiae
De Onafhankelijken
Niet alle kunstenaars vonden hun plek bij deze twee kunstenaarsverenigingen. Na 1900 versplinterde het verenigingsleven. Allerlei stromingen en groeperingen in de kunst hadden de behoefte om de eigen, vaak heel individuele, opvattingen van kunst te tonen. Deze groep kunstenaars richtte in 1912 een nieuwe kunstenaarsvereniging op met een open karakter: De Onafhankelijken. Bij deze vereniging werden radicale tentoonstellingen georganiseerd waar geen keuring aan vooraf ging, zodat ook kunstenaars met een andere visie op kunst er konden exposeren. De Onafhankelijken had een zeer internationaal karakter en toonde in 1914 al werk van Marc Chagall, Wassily Kandinsky en Ossip Zadkine. Bekende Nederlandse leden van De Onafhankelijken waren Kees van Dongen en Charley Toorop.
Ongekend veel informatie
Waar de leden van Arti et Amicitiae en Pulchri Studio gevestigde namen werden, waren de leden van De Onafhankelijken onmisbaar in de vernieuwing van de Nederlandse kunst. Samen geven de archieven een goed beeld van de Nederlandse kunstenaarsverenigingen en hun leden. Naast correspondentie bevatten de archieven onder andere jaarverslagen, ledenlijsten, publicaties, tentoonstellingsdossiers, kasboeken, tekeningen, affiches en foto’s. De archieven bieden ongekend veel informatie en gegevens over een groot aantal individuele kunstenaars, net als over kunsthandelaren, kunstverzamelaars en kunstkenners, en over de relatie tot elkaar. Dat dit materiaal straks digitaal toegankelijk is zal een enorme impuls betekenen voor het kunsthistorisch onderzoek.
2. Opening van de ledententoonstelling, 11 mei 1929, op de foto o.a. burgemeester van Amsterdam Willem de Vlugt, kunstenaars Marinus van Raalte en Lizzy Ansingh, collectie RKD, archief Arti et Amicitiae
3. Otto B. de Kat, Affiche voor de tentoonstelling van De Onafhankelijken 1932, collectie Rijksprentenkabinet, Amsterdam
Digitaliseringsproject
Hoewel alle drie de kunstenaarsverenigingen tegenwoordig nog vol in bedrijf zijn, hebben zij hun archieven ondergebracht bij het RKD (Arti et Amicitiae en De Onafhankelijken) en het Haags Gemeentearchief (Pulchri Studio). De komende twee jaar zullen alle archiefstukken uit de periode tot aan 1950 gedigitaliseerd worden. In totaal beslaat dit bijna 30 meter aan documentatiemateriaal. Hoogduin Papierrestauratoren conserveert al het materiaal, zodat het veilig gedigitaliseerd kan worden en duurzaam kan worden opgeslagen. De digitalisering wordt gedaan door het gespecialiseerde bedrijf GMS. Afhankelijk van de stukken gebeurt dit op verschillende manieren. Het meeste materiaal zal onder een glasplaat worden neergelegd en worden gefotografeerd met een afgestelde camera. Een tijdrovende klus, en vanaf deze zomer zullen de archieven van de Maatschappij Arti et Amicitiae en De Onafhankelijken niet meer raadpleegbaar zijn op het RKD. Maar, het is voor een goed doel. Het archiefmateriaal komt vanaf 2026 beschikbaar via de databases van het RKD, en wordt zo digitaal toegankelijk voor onderzoekers over de hele wereld.