Restauratie van papieren collectiestukken
In het archief van het RKD worden talloze prenten, tekeningen en affiches bewaard. Om deze papieren werken goed te kunnen bewaren en beschikbaar te stellen voor toekomstig onderzoek, moeten ze op de juiste manier geconserveerd en gerestaureerd worden. Recent zijn een aantal van deze werken door Hoogduin Papierrestauratoren onder handen genomen.
Tekeningen
Eén van die werken betreft een tekening van de Drentse kunstenares Titia Buning-Brongers (1904-1961). Het is een houtskooltekening van een man, met een strenge gelaatsuitdrukking, opgezet in slechts een paar grove lijnen. De tekening is een inkijkje in het ontwerpproces van Buning-Brongers, die doorgaans vooral bekend staat om haar kleurrijke aquareltekeningen. Veel van haar werken zijn geschonken aan Museum Henriette Polak in Zutphen, waar ook schilderijen van Titia’s man, de Amsterdamse kunstschilder Johan Buning (1893-1963), te vinden zijn. De bijzondere houtskoolschets van Buning-Brongers, ondergebracht in de collectie van het RKD, verkeerde in een slechte staat en was dus nodig aan restauratie toe.
2. Zoals aan deze scheur te zien is, was de schets van Buning-Brongers aanzienlijk beschadigd.
3. Tijdens de restauratie werd de grote scheur hersteld met behulp van Japans papier, dat aan de achterzijde nog deels te zien is.
Ontwerptekening
Ditzelfde gold voor een plattegrond van de hand van kunstenaar Jan Bronner (1881-1972). De tekening geeft een gedetailleerd bovenaanzicht van Bronners’ ontwerp voor het Hildebrandmonument in de Haarlemmerhout, wat later zijn belangrijkste werk zou worden. Het monument bestaat uit een achthoekige fontein met een bijbehorende beeldengroep. In deze schets richt de kunstenaar zich vooral op de omgeving van het monument, waarbij het omringende groen zorgvuldig is uitgewerkt in kleurpotlood. Ook deze tekening had voorafgaand aan de restauratie meerdere scheuren en ontbrekende delen.
Het herstellen van scheuren
Als eerste zijn de tekeningen aan de achterzijde droog gereinigd en omdat de tekeningen gekruld en/of gevouwen waren zijn ze ook gevlakt. Hierbij zijn ze licht bevochtigd en vervolgens gedroogd onder bezwaar. Vervolgens zijn scheuren en ontbrekende delen hersteld en aangevuld met Japans papier van verschillende diktes (afhankelijk van de schade en het oorspronkelijke papier van de tekening). Japans papier is gemaakt van de bast van de moerbeiboom en heeft een relatief lange vezel waardoor het sterk is en zich makkelijk hecht aan de scheurrand van het te restaureren papier. Het doel is om het papier zo te herstellen zonder dat verkleuringen of vervormingen optreden. Hierbij is de keuze voor de gebruikte lijmsoort ook van belang. Er wordt gekeken naar hoe het te restaureren papier en het gebruikte materiaal reageert op water/vocht. Zo zijn er voor deze tekeningen verschillende soorten lijm gebruikt. Uiteindelijk is het herstel er op gericht om schade te herstellen of stabiliseren zodat bij toekomstig tentoonstellen, gebruik en hantering verdere schadevorming wordt voorkomen.
2. Het ontwerp van Jan Bronner had voorafgaand aan de restauratie grote scheuren en ontbrekende delen.
3. Na de restauratie ziet het ontwerp van Bronner er weer stevig uit, doordat de schets opnieuw aan elkaar is geplakt.
4. De scheuren in dit ontwerp zijn hersteld door middel van Japans papier.
Tentoonstellingsaffiches
In de collectie van het RKD bevinden zich naast tekeningen, ook veel andere papieren werken. Tentoonstellingsaffiches bijvoorbeeld, die een belangrijk inzicht kunnen geven in de belangstelling voor kunst en de ideeën over nieuwe werken van een bepaalde tijd. Een voorbeeld van zo’n affiche dat bij RKD bewaard wordt, is de poster van een J.H. Weissenbruch tentoonstelling van de Kunsthandel Frans Buffa & Zonen in Amsterdam. Deze galerie was gespecialiseerd in schilderijen uit de Haagse School en was er trots op dat er altijd iets nieuws te zien was in hun filiaal op de Kalverstraat. Daarom organiseerde Buffa om de twee maanden een kersverse tentoonstelling, waarbij de veelal nieuwe werken van hedendaagse Nederlandse en internationale kunstenaars veel bekijks trokken. Hoewel het affiche gelukkig nog duidelijk leesbaar is, was het kwetsbare papier bijna niet hanteerbaar door de vele scheuren.
2. Het kwetsbare papier van het affiche was bijna niet hanteerbaar door de vele scheuren.
3. De scheuren in het tentoonstellingsaffiche werden hersteld en het papier werd verstevigd. Ook werd het affiche voorzien van een zuurvrije omslag.
Preventieve conservering
Het affiche van de Weissenbruch-tentoonstelling is net als de tekeningen van Buning-Brongers en Bronner eerst droog gereinigd en daarna hersteld met Japans papier. Ook hebben de restauratoren het werk een zuurvrije omslag gegeven. Verzuring in het papier kan er namelijk voor zorgen dat er verkleuringen en zwakke delen kunnen ontstaan. Dit komt veel voor bij houthoudend papier en dit is juist de papiersoort waarop veel van de tekeningen uit deze collectie zijn gemaakt. Papieren werken zijn extra kwetsbaar en daarom zijn goede verpakkingen en bewaaromstandigheden belangrijk. Deze preventieve conservering zorgt ervoor dat ook het tentoonstellingsaffiche van Buffa & Zonen nog jarenlang veilig bewaard kan worden in het depot van het RKD.
Verder onderzoek
Door de conservering in het RKD en de restauratie door Hoogduin Papierrestauratoren kunnen papieren werken, zoals de schets van Titia Buning-Brongers of het tentoonstellingsaffiche van Buffa & Zonen, in de toekomst worden geraadpleegd voor kunsthistorisch onderzoek. Ook zorgt het restaureren van deze archiefstukken ervoor dat de stukken in een goede conditie verkeren voorafgaand aan de digitalisering van de collectie. Zo kunnen de papieren werken worden ontsloten in de database RKDimages en zijn ze ook digitaal toegankelijk voor toekomstig onderzoek.