RKD Podcast: Helene Schemel
De zesde aflevering in de podcastreeks over vrouwelijke verzamelaars is te beluisteren op onder andere Spotify en Apple Podcasts. In deze aflevering gaat het niet over een vrouwelijke verzamelaar, maar spreekt Caspar Stalenhoef met Evelien de Visser over Helene Schemel (1850-1907): een kunsthandelaar die na het overlijden van haar man een eigen kunsthandel oprichtte.
Een artistieke vrouw
Helene Schemel wordt in 1850 geboren in een welgestelde Duitse familie. Al op jonge leeftijd is ze geïnteresseerd in beeldende kunst en muziek, wat ertoe leidt dat ze aan het conservatorium een opleiding volgt tot pianist en zangeres. Hier ontmoet ze de Nederlandse studente Anna Mouton. Via Mouton leert Schemel de Haagse kunstschilder Adolphe Artz kennen. Artz en Schemel trouwen, waarna ze bij hem in Den Haag gaat wonen. Gedurende de periode dat ze samen is met Artz is er weinig over haar activiteiten bekend, wat verandert wanneer ze op veertigjarige leeftijd weduwe wordt en Artz haar en de kinderen achterlaat met hun schulden.
2. Antonio Mancini, Vrouw met groene vaas, ca. 1895, collectie Van Gogh Museum, Amsterdam, ter plaatsing in De Mesdag Collectie, Den Haag
Als weduwe aan het roer
Na het overlijden van Artz lost ze de schulden af met behulp van een atelierveiling van zijn werk. Om in haar levensonderhoud te voorzien begint ze hierna een kunsthandel, die ze vestigt in haar woonhuis. Hier handelt ze vooral in schilderijen en aquarellen van kunstenaars van de Haagse School, waar ook haar man onder werd gerekend. Schemel gaat zeer voortvarend te werk, en weet snel haar weg te vinden in de nationale en internationale kunstwereld. Daarmee is ze, tot nu toe, een van weinig bekende voorbeelden van vrouwelijke kunsthandelaren in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw. Toch bleef ze beperkt in haar mogelijkheden en moeten veel van haar werkzaamheden op informele wijze, zonder herleidbare bronnen zoals brieven of een archief van de kunsthandel zelf, hebben plaatsgevonden.
Maison Artz
In 1897 trouwt Schemel opnieuw, met Gustav Sues. Dit heeft effect op de kunsthandel. Deze komt op zijn naam te staan en verhuist vervolgens naar een luxer pand, organiseert vaker tentoonstellingen en brengt catalogi uit. Deze professionalisering gaat gepaard met een nieuwe naam: Maison Artz. Onder deze naam wordt, onder andere, in 1902 het schilderij van de vrouw met de groene vaas van Antonio Mancini verkocht.
RKD-conservator Evelien de Visser is gespecialiseerd in de kunsthandel en verzamelgeschiedenis in Nederland ten tijde van de negentiende eeuw. Ze deed onderzoek naar Helene Schemel en Maison Artz, als onderdeel van het onderzoeksproject Vrouwen in de kunst. Handelaars en verzamelaars in Nederland, 1870-1914. Voor dit project ontving ze in 2022 de NWO-Museumbeurs. Ondanks de schaarste aan bronnen weet De Visser aan de hand van brieven en diverse archieven een beeld te schetsen van de ondernemende vrouw die Schemel geweest moet zijn. Zij vertelt hierover in deze podcastaflevering.
Vrouwelijke verzamelaars
De podcastreeks over vrouwelijke verzamelaars sluit aan bij het project De Andere Helft, over vrouwen in de Nederlandse kunstwereld in de tweehonderd jaar tussen 1780 en 1980. Deze afleveringen worden mede mogelijk gemaakt door de Wilhelmina Drucker Fundatie.