Albums Groeninx van Zoelen

Albums met cartes-de-visite

Het verzamelen van portretfoto's werd in de negentiende eeuw een geliefde bezigheid door de ontwikkeling van de zogenaamde carte-de-visite: een kleine portretfoto met een standaardformaat van ongeveer 165 x 105 mm. De kaartjes werden verzameld in speciaal daarvoor ingerichte albums. In de negentiende eeuw een prijzige liefhebberij, dus in eerste instantie voorbehouden aan de hoogste kringen. De veertien albums die het RKD ontving zijn afkomstig van jonkvrouw Agneta Hendrika van de Poll (1857-1933), dame-du-palais en waarnemend grootmeesteres van koningin Wilhelmina, en haar echtgenoot jonkheer mr. Frédéric Willem Eduard Groeninx van Zoelen (1844-1922). Zowel de ouders als de grootouders van dit echtpaar zijn in de albums vertegenwoordigd – voor zover die niet vóór 1860 zijn overleden, want toen bestond de carte-de-visite in Nederland nog nauwelijks. De portretten in de albums zijn veelal gemaakt door de vroege Haagse fotografen Robert Severin, Maurits Verveer, Henri Pronk en later De Lavieter & Co.

Hofhouding

De leden van de uitgebreide familie van het echtpaar Groeninx van Zoelen-van de Poll bekleedden belangrijke functies aan het hof, posities die werden doorgegeven aan de volgende generatie. Agneta's grootmoeder Deutz van Assendelft-Rendorp en haar tante Deutz van Assendelft-van Lennep waren respectievelijk grootmeesteres van koningin Sophie en dame-du-palais van koningin Emma. Frédérics moeder Aurelia Elisabeth gravin van Limburg Stirum was dame-du-palais van koningin Sophie. Op de portretten in de albums is dan ook een groot deel van de hofhouding uit de tweede helft van de negentiende eeuw te zien. De vroegste albums bevatten een ware verzameling van familieleden, kennissen en 'collega's' – wat bij de familie Groeninx van Zoelen gedeeltelijk op hetzelfde neer kwam. Typische mannenalbums met portretten van hoogleraren en medestudenten, of albums ontvangen vanwege maatschappelijke functies, zijn er ongetwijfeld ook geweest, maar ontbreken in deze collectie.

Van prestige naar gezin

Ook vanuit fotohistorisch perspectief zijn de albums interessant. De oudere albums zijn klein en bevatten slechts één foto per pagina. Door de datering en de afgebeelde personen wordt duidelijk dat de kleine albums zijn samengesteld door een eerdere generatie. Pas in de latere albums kreeg het eigen gezin de nadruk. Dat fotograferen in de loop der tijd makkelijker en goedkoper werd, is goed te zien aan de foto's van na 1880. Werden er voorheen sporadisch kinderfoto's gemaakt, nu was het geen probleem om een album geheel te vullen met de vier kinderen Groeninx van Zoelen-van de Poll. Een van hen was Reinier Frédéric Otto Groeninx van Zoelen, de grootvader van de schenkster. De enige dochter van het echtpaar kreeg de naam Adolphine Agneta. Zij zou later grootmeesteres van koningin Juliana worden en de albums aan de volgende generatie doorgeven.

Collectie van het RKD

Het RKD beheert een uitgebreide collectie cartes-de-visite, maar daarin bevindt zich slechts één vergelijkbaar album. Dat wordt veelzeggend het 'album uit de omgeving van koningin Sophie' genoemd, omdat de vroegere eigenaar onbekend is. Een dergelijke verzameling portretfoto's uit de kring van het hof, met een herleidbare herkomst, was nog niet aanwezig. Deze schenking vormt een prachtige aanvulling op de collectie van het RKD. De albums uit de familie Groeninx van Zoelen brengen de leden van de negentiende-eeuwse hofhouding in beeld, en kunnen bij het identificeren van andere adellijke portretten een belangrijke rol spelen. Het is in de toekomst voor iedereen mogelijk om digitaal door deze prachtige albums te bladeren.