ESNA Winter Seminar 2024: Wat te doen met de negentiende eeuw?
Visies en ambities voor een vakgebied in verandering
Op 26 januari 2024 organiseert ESNA in samenwerking met het RKD het jaarlijkse ESNA Winter Seminar. Dit jaar richt het seminar zich op een kritische evaluatie van de recente geschiedenis, actualiteit en toekomst van de bestudering van de kunstgeschiedenis van de negentiende eeuw in Nederland.
De laatste decennia van de twintigste eeuw zagen in Nederland de ‘herontdekking’ van de kunst van de eeuw ervoor. Kunst en kunstenaars die onder invloed van het modernistisch perspectief in de marges waren beland, werden afgestoft en opnieuw tegen het licht gehouden. Een nieuwe generatie kunsthistorici ging op zoek naar alternatieve esthetische en methodologische kaders voor de bestudering van de kunst van deze periode. Met onder andere sociaal-economische benaderingen, institutionele perspectieven en de kritische analyse van de mechanismen achter cultureel nationalisme gaven zij de ‘herontdekking’ van de negentiende eeuw elan, en legden zij de fundamenten voor het vakgebied in wording. Er werd zelfs hardop gedroomd over een nationaal ‘museum van de negentiende eeuw’.
De dynamiek van die eerste bloeiperiode leek in de loop van het volgende millennium te stagneren. Tegelijkertijd opende de blik zich steeds meer voor de wereld buiten de nationale grenzen, en de uitwisseling tussen cultuurgebieden onderling. De oprichting van de European Society of Nineteenth Century Art in Nederland in 2013 kwam mede voort uit een gevoelde de urgentie om de negentiende eeuw als aandachtsgebied actiever te bevorderen en zichtbaar te maken, in zowel erfgoedinstellingen als aan de universiteit, en om dit te doen in een breder, internationaal verband. Het antwoord was een platform met als doel de uitwisseling van ideeën, het creëren van een internationaal kennisnetwerk en het ondersteunen en aanmoedigen van (jonge) onderzoekers.
Nu, tien jaar later, staan we opnieuw voor uitdagingen. De generatie die het vakgebied vanaf de jaren tachtig vorm en richting heeft gegeven – waaronder mensen als Annemieke Hoogenboom, Louis van Tilborgh, Robert-Jan te Rijdt en Jenny Reynaerts – zwaait af, en het is de vraag of voldoende nieuwe aanwas de weg naar de negentiende eeuw zal blijven weten te vinden.
In de traditionele lineaire lezing van de kunstgeschiedenis is haar zichtbaarheid nog altijd geen vanzelfsprekendheid, en zelfs fundamentele verworvenheden als de legitimiteit van kunstgeschiedenis als zelfstandige academische discipline worden door sommigen in twijfel getrokken.
De wereld verandert, en met haar de discipline. Maar er openen zich ook nieuwe wegen, waarin de negentiende eeuw – juist? – een nieuwe relevantie kan vinden. Ruim een eeuw na de instelling van de eerste leerstoelen kunstgeschiedenis is de geschiedenis van de academische discipline, met haar negentiende-eeuwse fundament, zelf een fascinerend onderzoeksobject geworden. Nieuwe onderzoeksgebieden als technische en digitale kunstgeschiedenis dragen bij aan de formulering van alternatieve zienswijzen, voorbij de paradigma’s van het modernisme. De dialoog met de samenleving weegt zwaarder dan ooit in het werk van academici en erfgoedprofessionals. Thema’s als ecologie, mondialisering en kolonialisme, transculturaliteit, identiteit en inclusie komen hoog op de agenda te staan, en heeft de negentiende eeuw in het denken hierover niet een cruciale plek? Een goed moment dus, om gezamenlijk na te denken over waar we staan, hoe we hier gekomen zijn, en waar we heen gaan.
Het ESNA Winter Seminar van 2024 staat in het teken van deze vragen. In twee rondetafelgesprekken, waarin zowel ervaren vakgenoten als nieuwe generaties vertegenwoordigd zijn, zal gereflecteerd worden op de visies en ambities achter de recente ontwikkeling en toekomst van het vakgebied. We staan kritisch stil bij de huidige stand van zaken, en de bepalende ontwikkelingen die daar vanaf het einde van de vorige eeuw aan voorafgingen. Daarnaast richt de analyse zich op de actuele uitdagingen, de ambities voor de (nabije) toekomst en de vele wegen daar naartoe.
Informatie
- Wanneer: vrijdag 26 januari, 13.30-17.45 uur
- Waar: RKD, Prins Willem-Alexanderhof 5, Den Haag
- Programma: download hier het complete programma
- Tickets: 25 euro (15 euro studenten), verkrijgbaar in de webshop
Beeld: Jan Toorop, De nieuwe generatie, 1892, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam