RKD podcast: Middeleeuwse boekverluchting
De nieuwste aflevering van de podcast van het RKD in samenwerking met Caspar Stalenhoef gaat over middeleeuwse boekverluchting. Anne Margreet As-Vijvers, senior conservator bij het RKD, vertelt hoe deze rijkversierde handschriften tot stand kwamen en wat er zo mooi is aan het onderzoeken ervan.
Vakwerk
Verluchte handschriften zijn – kort gezegd – met de hand geschreven en versierde boeken uit de middeleeuwen. Ze werden regelmatig voorzien van geschilderde en getekende voorstellingen. Boeken werden op bestelling gemaakt, waarbij de opdrachtgever allerlei keuzes had in materiaal, lettertype en uitvoering van de versiering. Het maken van verluchte handschriften vergde een groot aantal vaklieden: sommigen kopieerden de tekst, anderen verzorgden de gekleurde initialen en versieringen in de marges. De miniaturen – illustraties – waren het werk van gespecialiseerde kunstenaars.
2. Psalter-getijdenboek van de Amsterdamse familie Bouts, met Utrechtse miniaturen en Haarlemse penwerkversiering, 1453. Collectie KB Den Haag, Ms. 79 K 11, ff. 17v-18r
3. Missaal van de Haarlemse Johannieter orde, ca. 1511. Collectie Noord-Hollands Archief Haarlem, Oude Boekerij, Ms. 184 C 1, f. 114r
Onderzoek
In de nieuwste aflevering van de podcast Kroniek Kunstgeschiedenis, te beluisteren op onder andere Spotify en Apple Podcasts, vertelt Anne Margreet As-Vijvers niet alleen over de bijzonderheden van de middeleeuwse handschriften, maar ook over het onderzoek naar boekverluchting. Al vanaf de jaren tachtig worden collecties door wetenschappers doorzocht om de Nederlandse boekverluchting in kaart te brengen. Het Byvanckproject – genoemd naar classicus en archeoloog Alexander Willem Byvanck – had tot doel om alle (circa 3000) verluchte handschriften in Nederlandse collecties te beschrijven in een database. Daarin zijn ook zoveel mogelijk Nederlandse handschriften beschreven die zich nu in buitenlandse collecties bevinden. Deze Byvanckdatabase is vorig jaar overgebracht naar het RKD.
Nieuw aandachtsgebied
Middeleeuwse boekverluchting is een nieuw aandachtsgebied bij het RKD, dat het Nederlandse erfgoed aan verluchte handschriften online toegankelijk gaat maken door de Byvanckdatabase te integreren in RKD Explore. De in verluchte handschriften verborgen voorstellingen behoren tot de top van de bewaard gebleven middeleeuwse kunstwerken. Ook bevatten ze vaak aanknopingspunten voor lokalisering en datering die van grote waarde zijn voor onderzoekers. Dit geldt des te meer omdat er veel meer verluchte handschriften dan middeleeuwse schilderijen bewaard zijn gebleven.