Watermarks

Inhoud

Watermerken spelen een belangrijke rol bij het dateren van kunstwerken op papier. Vóór 1800 was papier handgeschept en vaak voorzien van een watermerk, een uniek patroon dat herleid kan worden tot een specifieke papiermolen en productieperiode. Door watermerken systematisch te documenteren en vergelijken, kan worden vastgesteld of bepaalde werken op papier uit dezelfde periode en context afkomstig zijn. Dit biedt waardevolle inzichten in zeventiende-eeuwse atelierpraktijken en dateringsvraagstukken.

Focus op Rembrandt en de zeventiende eeuw

Een eenjarige pilotproject, onder regie van het RKD, richt zich op de systematische analyse van watermerken in zeventiende-eeuwse tekeningen gemaakt in de Noordelijke Nederlanden, met een speciale focus op tekeningen van Rembrandt en kunstenaars uit zijn omgeving. Het doel van het project is om met innovatieve digitale tools en beeldverwerkingstechnieken het proces van watermerkidentificatie en -vergelijking te verbeteren en toegankelijker te maken.

Het project past een combinatie van beeldanalyse, digitale overlay-technieken en patroonherkenning toe om watermerken te matchen. Er wordt gewerkt met het Watermark Imaging System (WImSy), een mobiel apparaat dat binnen enkele minuten scans kan maken van de tekeningen en hun structuren, inclusief watermerken. Deze technologie maakt het mogelijk om snel en nauwkeurig watermerken te visualiseren en vergelijken.

Project

Het project Innovatief onderzoek naar watermerken in Nederlandse tekeningen: focus op Rembrandt en de zeventiende eeuw (I-WaNT) gaat begin 2025 van start en wordt geleid door prof. dr. Yvonne Bleyerveld en de invoer van gegevens wordt verzorgd door stagiairs. Dr. Robert L. Fucci (Universiteit van Amsterdam) is betrokken bij dit project als onderzoeker en adviseur. De samenwerking met internationale experts, waaronder prof. Paul Messier (Yale University) en prof. Rick Johnson (Cornell University), is essentieel voor de wetenschappelijke verdieping van het onderzoek. 

Het pilot project wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie van E-RIHS en aanvullende financiering vanuit het RKD. Het onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met Teylers Museum, Amsterdam Museum, Fondation Custodia, Museum Boijmans Van Beuningen, Museum Het Rembrandthuis en de Universitaire Bibliotheken Leiden. Naast het analyseren en documenteren van watermerken in collecties, investeert het project in onderwijs en training, een short course voor studenten en professionals en een public lecture. Na afloop van het project worden de resultaten toegankelijk gemaakt via onze website, RKDimages en Marks on Art.

Toelichting

Het systematisch bestuderen van watermerken heeft een lange traditie binnen het kunsthistorisch en materiaaltechnisch onderzoek. Rob Fucci heeft als specialist in vroegmoderne Nederlandse tekeningen en prentkunst bijgedragen aan de ontwikkeling van analyse van historisch papier. Zijn expertise vormt een belangrijk onderdeel van dit project. De technologische kant van het project bouwt voort op het baanbrekende werk van Rick Johnson, die met zijn achtergrond in digitale signal processing computational tools heeft ontwikkeld voor de analyse van structuren in kunstwerken. Het RKD werkte eerder met hem samen in het kader van zijn automated thread counting project Counting Vermeer. Zijn innovatieve methodes voor watermerk-overlays en patroonherkenning worden in dit project ingezet om watermerken uit een grote dataset in de zogenaamde ‘watermark libraries’ zeer precies te matchen.

Het project maakt ook gebruik van de expertise van Paul Messier. Hij ontwikkelde in samenwerking met Amerikaanse musea het Watermark Imaging System (WImSy). Voor dit project mag het RKD dit unieke prototype-apparaat gedurende één jaar gebruiken in de zes genoemde tekeningencollecties, wat de kans biedt om de methode op grotere schaal te testen en te gebruiken voor onderzoek naar Nederlandse tekeningen.