RKD verwerft opnieuw onbekende brieven van Piet Mondriaan

Zwitserse kunstenares en verzamelaar

De kunstenares en verzamelaar Amalia Loew (1918-2021) werd geboren in het Zwitserse Thurgau. Haar ouders verzamelden hedendaagse kunst en waren onder meer bevriend met de schilder Paul Klee. Haar studie aan de Kunstgewerbeschule te Zürich brak ze begin 1941 af vanwege haar emigratie naar New York. Daar trouwde ze halverwege dat jaar met haar eveneens Zwitserse verloofde Hans Georg Martin de Schulthess Rechberg, een telg uit een rijke bankiersfamilie. In New York begon het echtpaar De Schulthess-Loew met het verzamelen van kunst. Hun collectie bevatte onder meer werk van Marc Chagall, Jean Dubuffet, Alberto Giacometti en René Magritte. Hoewel uit de brieven blijkt dat het echtpaar ook graag een werk van Mondriaan had willen verwerven is het daar niet van gekomen, mede door Mondriaans overlijden op 1 februari 1944.

Gevlucht naar New York

Piet Mondriaan en Amalia de Schulthess arriveerden ongeveer gelijktijdig in New York, nadat ze Europa waren ontvlucht vanwege de dreigende oorlog. Ze kwamen in juni 1941 met elkaar in contact via een wederzijdse vriend, de Zwitserse architect en beeldend kunstenaar Max Bill. De Schulthess schreef hier later over: ‘he lived and worked in New York at the time. I visited him several times and we corresponded via letters. He encouraged me to paint and gave me many good ideas as to exercises in painting that could prove helpful to my technique.’ De brieven geven blijk van wederzijdse betrokkenheid. Zo stuurt zij Mondriaan geregeld bloemen en fruit en feliciteert hij haar in augustus 1941 met haar huwelijk. Ook komt Mondriaans eerste (en enige) eenmanstentoonstelling ter sprake. Hij stuurde haar onder meer de uitnodigingskaart en de bij deze tentoonstelling verschenen brochure toe, getiteld Toward the True Vision of Reality. In deze tekst blikt Mondriaan terug op zijn artistieke ontwikkeling. Het RKD had nog geen exemplaar van deze zeldzame brochure in de collectie.

Artistieke doorbraak

De brieven bevatten bovendien informatie over de laatste veranderingen in Mondriaans stijl. Na jarenlang te hebben gewerkt in zijn klassieke beeldtaal van de zwarte lijnen en gekleurde rechthoeken, begon Mondriaan na zijn emigratie voor het eerst kleurvlak en lijn samen te laten gaan. Hij schrijft hier in juni 1943 over: ‘I have changed a little my way of painting and this effort has taken me entirely. But I found a way which pleases me better: I have broken my lines so that they appear as little color-squares and broken also the white planes. In this way the picture becomes more dynamic.’ Deze nieuwe dynamiek zou uiteindelijk maar in twee werken tot stand worden gebracht. Eén daarvan was zijn laatste schilderij Victory Boogie Woogie, dat bij Mondriaans overlijden onvoltooid achterbleef op de ezel in zijn atelier.

Mondriaan Editieproject

Het RKD beheert de grootste collectie archief- en documentatiemateriaal met betrekking tot Piet Mondriaan, zoals zijn persoonlijke archief, meer dan 700 originele brieven en honderden portret- en atelierfoto’s. De brieven van Mondriaan aan De Schulthess zijn daarop een mooie aanvulling en zullen ook worden opgenomen in het Mondriaan Editieproject, de digitale, wetenschappelijke editie van alle brieven en theoretische geschriften van Piet Mondriaan. Het eerste deel van deze editie zal in december 2023 worden gepubliceerd en bevat de circa 300 brieven en vijf theoretische geschriften uit de periode 1892-juni 1919.

De aankoop van de brieven werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van de Stichting Gifted Art. Een selectie van de brieven, de brochure en een bijzondere uitnodigingskaart zijn voor het eerst te zien van 11 t/m 19 maart op de TEFAF, waar het RKD te vinden is in stand 814.