De herwaardering van Jacoba van Heemskerck (1876-1923)

Aandacht voor vrouwelijke kunstenaars

Het RKD verricht in samenwerking met andere organisaties onderzoek naar de bijdrage van vrouwen in de kunstwereld in de moderne periode. 'Krijgen vrouwelijke kunstenaars minder snel erkenning dan hun mannelijke collega's? Daar zijn inderdaad heel wat aanwijzingen voor. Zelfs grote vrouwelijke talenten onder schilders, schrijvers of beeldhouwers worden op de een of andere manier vaak doodgezwegen of weinig serieus genomen. Een sterk voorbeeld daarvan is zeker Jacoba van Heemskerck(...)' schreef Jan Juffermans in 1981. Toeval of niet, vanaf de jaren tachtig mag de kunstenares zich verheugen in een toenemende aandacht. In 1982 organiseerde het Gemeentemuseum Den Haag een overzichtstentoonstelling die begeleid werd door een catalogus die nog grotendeels in zwart-wit was uitgevoerd. Ook in 2005 was de kunstenares onderwerp van een uitgebreide expositie in het Haagse museum, waarbij de monografie Jacoba van Heemskerck van Beest. Schilderes uit roeping uitkwam. Een fraaie, volledig in kleur uitgegeven catalogus verscheen recent bij de tentoonstelling Jacoba van Heemskerck. Truly Modern in 2021. Actueel is de tentoonstelling in het Marie Tak van Poortvlietmuseum in Domburg, wegens succes verlengd tot 10 december 2023.

Figuratief naar abstract

Het oeuvre van Van Heemskerck getuigt van een vergelijkbare ontwikkeling als die van Mondriaan, met wie ze vaak wordt vergeleken en met wie ze ook daadwerkelijk samenwerkte in Domburg. Aanvankelijk figuratief werkend, met een voorkeur voor sterke kleuren en klare vormen, ontplooide ze zich al vroeg tot een abstract kunstenares. Contact met Herwarth Walden van het expressionistische tijdschrift Der Sturm was daarbij van groot belang. In haar werk vormen vooral gestileerd weergegeven bomen en schepen het onderwerp. Ze voelde zich in bijna iedere kunsttechniek thuis. De glasschilderkunst gaf haar de gelegenheid om licht en transparantie toe te passen in haar kleurrijke werk.

In de collecties van het RKD

Heden ten dage behoeft Jacoba van Heemskerck minder introductie. Haar werk is vertegenwoordigd in diverse musea, de literatuur is omvattend en informatie op internet voorhanden. Een overzicht van de collecties van het RKD (archieven, bibliotheek, beelddocumentatie, persdocumentatie) waarin Van Heemskerck voorkomt, geeft een indicatie van de waardering voor het leven en werk. Zo bevinden zich in het archief van de kunstcriticus Albert Plasschaert drie handgeschreven brieven van Van Heemskerck uit 1911. Hierin geeft ze aan graag een abonnement te willen nemen op zijn brochures (de ‘Kritieken’) en meldt ze dat ze helaas niet aanwezig kan zijn bij zijn lezing over ‘Het Portret’. Op zijn verzoek verstrekt ze hem in een brief biografische gegevens, die hij in verband met een recensie nodig had. Uit een handgeschreven notitie die in de kunstenaarsdocumentatie wordt bewaard blijkt dat Plasschaert de gegevens keurig heeft overgenomen. In de correspondentie spreekt Van Heemskerck de wens uit om de kunstcriticus eens in levenden lijve te ontmoeten in Veere of Den Haag, steden waar ze beiden regelmatig vertoefden. Ze voelde de behoefte om haar werk te tonen en er gezamenlijk over te spreken.